Wat is een voedselbos?

Stel je een bos voor dat niet alleen mooi is, maar ook vol staat met eetbare planten, bomen en struiken. Dat is een voedselbos! Het is een slim ontworpen ecosysteem waar alles elkaar helpt groeien, zonder kunstmest of bestrijdingsmiddelen. Het doel is simpel: voedsel produceren op een manier die goed is voor de natuur.

Een voedselbos werkt volgens het principe van agroforestry, waarbij een halfopen bos-ecosysteem wordt nagebootst. Het bestaat uit verschillende lagen met hoge bomen die zorgen voor schaduw en bescherming voor de lagere lagen, zoals struiken, kruiden en bodembedekkers. Hierdoor ontstaat een veelzijdig en duurzaam systeem.

In een voedselbos werk je zoveel mogelijk samen met de natuur. Dat betekent dat je natuurlijke processen ondersteunt en optimaliseert. Planten kunnen bijvoorbeeld elkaar helpen door nutriënten te delen of elkaar beschermen tegen plagen. Dit creëert een zelfvoorzienend systeem dat weinig onderhoud nodig heeft.

In een voedselbos werk je samen met de natuur.

Voordelen van een voedselbos

  • Biodiversiteit: een voedselbos ondersteunt een grote verscheidenheid aan planten en dieren, wat goed is voor het milieu.
  • Duurzaamheid: door samen te werken met de natuur heb je minder externe inputs nodig, zoals kunstmest en pesticiden.
  • Voedselproductie: je kunt een breed scala aan voedsel produceren, van fruit en noten tot kruiden en groenten.
  • Natuurlijke schoonheid: een voedselbos is niet alleen functioneel, maar ook een prachtige plek om te zijn.

De missie van Stichting ReGeneratie

Stichting ReGeneratie werkt liever met de term ‘complexe agroforestry’. Volgens de officiële definitie van voedselbossen kun je geen eenjarigen of dieren integreren en moet het voedselbos minstens vier lagen hebben. Maar we weten niet of kleinschalig gebruik van dieren of eenjarigen een negatieve invloed heeft op de ontwikkeling van bomen. Voor ReGeneratie is het belangrijk om aan te sluiten bij de praktijk en dan te kijken welke eisen aan het systeem gesteld moeten worden. Ze onderzoeken hoe verschillende soorten samen kunnen leven en elkaar kunnen versterken, om zo een duurzaam en veerkrachtig ecosysteem te creëren.

Stichting ReGeneratie heeft als doel een manier van landbouw te ontwikkelen waar de natuur van kan herstellen. En waarin onze relatie met de natuur kan herstellen. ReGeneratie experimenteert met verschillende vormen van complexe agroforestry, zoals syntropic farming. Haar focus ligt op kennisopbouw en kennisdeling om de professionalisering van deze systemen te bevorderen. Dankzij de link met de Wageningen Universiteit (WUR) via voedselbos Droevendaal kan stichting ReGeneratie een brug bouwen tussen wetenschap en praktijk. In voedselbos Droevendaal is het doel om te leren en te ervaren of een compleet dieet mogelijk is op 1 hectare grond met minimale inputs. En daarmee ook een basisinkomen te genereren. Dit zijn hoge eisen! Samen met studenten wordt de komende 5 jaar onderzocht hoe dit kan lukken.

Voedselbos Droevendaal heeft als doel om te leren en te ervaren of een compleet dieet mogelijk is.

Leren en experimenteren

Een voedselbos zit vol leven en heeft de potentie om veel verschillende problemen op te lossen. Maar het is ook enorm kennisintensief. Veel mensen beginnen gewoon aan een voedselbos en leren gaandeweg. Stichting ReGeneratie wil deze mensen helpen door praktijk en wetenschap te combineren. En door jongeren te betrekken bij deze transitie naar nieuwe voedselsystemen. De stichting is daarom een intensieve samenwerking aangegaan met vijf startende boerderijen in Gelderland. Daarin bouwen ze samen aan vijf unieke complexe agroforestry-systemen. Samen met studenten en andere experts wordt er praktijkonderzoek verricht naar systeemontwerp, aanleg, beheer en sociale en economische inbedding in de samenleving.

De pilotprojecten van Stichting ReGeneratie zijn een belangrijk onderdeel van haar werk. Deze projecten dienen als levende laboratoria waar nieuwe technieken en benaderingen kunnen worden getest en verbeterd. Door deze projecten leren ze wat werkt en wat niet. De opgedane kennis kunnen ze delen met anderen die geïnteresseerd zijn in voedselbossen via een community of practice.

De 5 pilotprojecten

1. Eetmeerbosch in Nijmegen

Dit voedselbos richt zich op het creëren van een duurzame voedselvoorziening voor de lokale gemeenschap door middel van community supported agriculture. Jongeren krijgen hier de kans om te leren over voedselbossen en om mee te werken aan de opbouw en het onderhoud ervan.

2. Het Middenbos in Tonden

De focus ligt op biodiversiteit en duurzaamheid. Een bestaand melkveebedrijf wordt omgevormd tot verschillende typen agroforestry-systemen. Waaronder een voedselboscamping waar bezoekers hun maaltijd uit kunnen oogsten en een akkerbouwsysteem dat doorontwikkeld wordt tot een diverse notenteelt.

3. Boerderij Akern in Overberg

Deze biologische varkenshouderij gaat stoppen en zich inzetten op bedrijven die willen investeren in compensatie voor koolstof en biodiversiteit. In verschillende typen complexe agroforestry wordt onderzocht hoe dit bijdraagt aan deze doelen. De producten uit het voedselbos worden gebruikt in catering voor vergadering- en cursusfaciliteiten en kleinschalige bed & breakfast op het erf.

4. Hoeve ’t Marien & Landgoed ’t Nijenhuis in Almen

Deze enthousiaste groep gaat lekkernijen maken van de producten uit het voedselbos en lokaal vermarkten. De komende jaren wordt er toegewerkt naar een rustgevende retraiteplek voor yoga en stilte. 't Nijenhuis is een landgoed waar wordt onderzocht hoe voedselbosbouw het traditionele bosbeheer kan verrijken.

5. Het Bonenbos in Driel

Een experimenteel voedselbos waar geëxperimenteerd gaat worden met verschillende bonenrassen en -soorten in combinatie met agroforestry. Dit project onderzoekt hoe voedselbossen kunnen bijdragen aan de productie van eiwitrijke gewassen en hoe ze geïntegreerd kunnen worden in een duurzame voedselvoorziening.

Op Landgoed ’t Nijenhuis zijn fijnsparren gekapt en werden loofboomsoorten ingeplant.

Leren in en van de natuur

Een van de mooiste aspecten van Stichting ReGeneratie is het leren in en van de natuur. Studenten van verschillende hogescholen en universiteiten werken mee aan onderzoek en monitoring van de pilotprojecten, wat een win-win situatie oplevert. Het levert nieuwe ideeën en energie op voor de projecten en biedt een waardevolle praktijkervaring voor de studenten.

Zo wordt er vanuit de 'Education and Learning Sciences'-vakgroep aan de WUR gewerkt aan een buitencollegezaal in voedselbos Droevendaal. Dit voedselbos is een unieke buitenruimte waar studenten kunnen leren midden in de natuur. Het idee is om onderwijs natuur-inclusiever te maken en leerlingen meer naar buiten te brengen en om een band met de natuur op te bouwen. Vanuit dit project kan voedselbos Droevendaal een experimenteerplek worden voor natuur-inclusief hoger onderwijs. Ook wordt met de WUR gewerkt aan een nieuw voedselbosvak waarin studenten leren, oogsten, verwerken en eten van het voedselbos.

Van praktijk naar theorie en terug

Stichting ReGeneratie zorgt ervoor dat studenten niet alleen leren over voedselbossen, maar ook ervaren hoe het is om deel uit te maken van een duurzaam project. Dit hands-on leren is essentieel voor het kweken van de volgende generatie natuurbeschermers en duurzame landbouwexperts. Zo organiseerde ze ecoliteracy-lessen voor basisschoolkinderen in voedselbos Droevendaal om ze meer te leren over de natuur, gezond eten en samen delen. Stichting ReGeneratie wil deze lessen omvormen tot een pakket dat ook op andere scholen gebruikt kan worden. Er zijn intussen overal voedselbossen in het land waar scholen naartoe kunnen.

Een van de belangrijkste taken van de studenten is het uitvoeren van onderzoek en monitoring. De onderwerpen zijn zeer divers. Van bodemgezondheid en nutriëntenkringloop, tot watermanagement en biodiversiteit, planteneigenschappen en verdienmodellen. Door deze gegevens te verzamelen, kunnen ze beter begrijpen hoe voedselbossen functioneren en hoe ze geoptimaliseerd kunnen worden. Ook de inclusie van sociale groepen die niet of weinig in aanraking komen met (producten uit) voedselbossen speelt hierbij een belangrijke rol.

  • Een rondleiding door pilotproject Eetmeerbosch.

  • Hier wordt feedback verzameld van de pilotprojecten om van elkaar te leren.

  • Dit zijn deelnemers van de 5 pilots.

Netwerk(en) en delen

Doordat Stichting ReGeneratie actief is binnen de voedselbos- en agroforestry-netwerken in Nederland, draagt de stichting bij aan meerdere onderzoeksinitiatieven. Zo werd dit jaar een tool ontwikkeld voor boeren om betere keuzes te maken over boomsoorten in agroforestry: de Juiste Boom op de Juiste Plek. Deze zijn te vinden op de kennisbank van Agroforestry Netwerk Nederland. Komende jaren draagt de stichting onder andere bij aan het consortium Handelingsperspectieven voor Agroforestry.

Lessen die Stichting ReGeneratie leert uit haar experimenten en projecten worden breed gedeeld. De stichting publiceert haar bevindingen bijvoorbeeld in rapporten en wetenschappelijke artikelen. Hierdoor kunnen zijzelf en anderen profiteren van inzichten en ervaringen. Dit maakt de weg vrij voor een duurzamere en veerkrachtigere landbouwpraktijk.

Stichting ReGeneratie wil niet alleen zelf leren en experimenteren, maar ook anderen de kans geven om van haar ervaringen te leren. Dit doen ze door het ontwikkelen van een plantendatabase, het organiseren van een community of practice en het delen van bevindingen via publicaties en presentaties. Er wordt gebouwd aan een online kennisbank. Binnenkort verschijnen uitgebreide storymaps van de pilotprojecten op stichtingregeneratie.nl.

Toekomstplannen

Stichting ReGeneratie heeft grootse plannen voor de komende jaren. Ze blijven gefocust op pilotprojecten en willen kennis en expertise verder uitbreiden, nieuwe projecten opstarten en nog meer mensen betrekken bij haar werk. In 2025 staat een groot feest over bodemvorming onder voedselbossen op de planning. Samen met de Franse organisatie ‘Living Soils Workshop’ organiseren ze in 2025 ook jongerenactiviteiten om ze enthousiast te maken over regeneratieve landbouw en gezonde bodems.

Tot 2026 heeft ReGeneratie haar handen vol aan de ontwikkeling van de vijf pilotprojecten. Eerst worden de doelen en context in kaart gebracht. Daarna gaan ze aan de slag met de ontwerpen en de vergunningen. En natuurlijk mogen we de eerste boompjes niet vergeten. Maar dat is pas het begin. In 2025 gaan ze verder met de details van de ontwerpen en de rest van de aanplant. In 2026 gaan de laatste bomen de grond in en komt er tijd vrij om aan de slag te gaan met het ontwikkelen van nieuwe ontwerp- en kennistools. In 2025 kijken ze ook hoe ze de pilots kunnen ondersteunen bij het opzetten van ecoliteracy programma’s.

Voedselbos Droevendaal wordt aangeplant door Stichting Regeneratie samen met WUR studenten.

Leer meer over voedselbossen

Stichting ReGeneratie biedt diverse mogelijkheden om betrokken te raken. Van deelname aan workshops tot het starten van je eigen project. Stichting ReGeneratie organiseert bijvoorbeeld regelmatig workshops en evenementen om kennis te delen en mensen bij elkaar te brengen die geïnteresseerd zijn in voedselbossen en agroforestry. Deze bijeenkomsten bieden een geweldige gelegenheid om te leren van experts, ervaringen uit te wisselen en nieuwe ideeën op te doen. Bezoek stichtingregeneratie.nl voor meer informatie.

Steun voedselbossen

Triodos Foundation steunt de pilotprojecten van Stichting ReGeneratie, omdat ze bijdragen aan de transitie naar een gezond voedselsysteem en een veerkrachtige, biodiverse natuur. De inclusieve benadering en de focus op een regeneratief economisch en maatschappelijk systeem zijn in lijn met onze waarden. Door Stichting ReGeneratie te ondersteunen, investeren we in een duurzame toekomst waarin mensen en natuur in harmonie kunnen samenleven.

Wil jij ook bijdragen?

Wij geloven dat voedselbossen een belangrijke rol kunnen spelen in de oplossing van uitdagingen waar we vandaag de dag voor staan. Wil jij hier ook aan bijdragen? Kijk dan op triodosfoundation.nl en doneer.